Leermiddelen

De informatie, educatieve inhouden en software die gebruikt worden in een school, zoals:

  • digitaal leermateriaal dat speciaal is gemaakt voor het onderwijs,
  • algemene kennisbronnen zoals internet,
  • educatieve softwarepakketten,
  • ICT-systemen zoals elektronische leeromgeving,
  • algemene (kantoor)toepassingen en generieke apps die in het onderwijs kunnen ingezet worden.

Uit onderzoek (o.a. Kennisnet) blijkt dat het onderwijs veel baat heeft bij digitalisering en het inzetten van digitale leermiddelen. Leerlingen werken gemotiveerder aan oefeningen, digitalisering zorgt voor differentiatiekansen en leraren kunnen meer inzicht verkrijgen in het leerproces van elke leerling. Daarnaast bevordert de digitalisering de communicatie in zowel de klas als met collega’s, externen en ouders. Om de leerplandoelen effectief en efficiënt te realiseren is kwaliteitsvol leermateriaal met inbegrip van digitale leermiddelen dus belangrijk.

Wat begrijpen we onder digitale leermiddelen?

sla link op in klembord

Kopieer

'Digitale leermiddelen' omvat het hele digitale gamma middelen dat inzetbaar is zowel bij het verzamelen als bij het verwerken van informatie. Hiertoe behoren zowel de beschikbare informatie op het internet, al dan niet gratis beschikbaar didactisch materiaal op gespecialiseerde websites, applicaties (apps), verwerkingssoftware, interactieve toepassingssoftware, simulatiepakketten, automatisatie, afbeeldingen, audio, video, gedeelde content, randtoepassingen van beschikbare apparatuur … Afhankelijk van de gekozen werkvorm kan de leraar, maar ook de leerling zelf producent van content worden.

Er zijn al heel wat digitale leermiddelen beschikbaar. Precies dat brede aanbod kan voor onderwijs verrijkend zijn. De bruikbaarheid van digitaal materiaal bepaalt immers mee de manier waarop leraren het willen inzetten. Afhankelijk van de methode kunnen ook in oorsprong niet-educatief bedoelde content en of toepassingen een educatieve dimensie krijgen. Het is dan ook aan de individuele leraar of het lerarenteam een keuze te maken en aan te geven welke content relevant is en kwalitatief voldoet.

Meerdere soorten toepassingen inzetten

sla link op in klembord

Kopieer

Er zijn verschillende types van toepassingen (applicaties) die kunnen gebruikt worden om het leren van leerlingen te bevorderen. Vaak denken leraren in eerste instantie aan specifieke toepassingen die één of meerdere doelen uit een ontwikkelveld of vak ondersteunen. Maar ook gekende generieke toepassingen bieden veel toepassingsmogelijkheden binnen het onderwijs.

Mogelijke toepassingen zijn:

  • Applicaties met leermateriaal voor de leerling bv. kleur en vorm, tafels oefenen, materialen vanuit de uitgeverijen, YouTubefilmpjes, scripts voor fysica …
  • Applicaties waarin lesmateriaal voor de leerlingen klaarstaat of kan worden klaargezet bv. adaptieve software, Bookwidgets, webquests …
  • Generieke applicaties bv. MS Office, Google docs, software voor videobewerking, software voor beeldbewerking, berichtsystemen, zoeksystemen, response-systemen zoals Kahoot, Mentimeter …
  • Cloudplatformen waarin leerlingen en leraren met elkaar samenwerken bv. Smartschool, Workspace for education, Office 365 …

Welk digitaal leermiddel kiezen?

sla link op in klembord

Kopieer

Door de enorme keuze aan digitale leermiddelen is het verzamelen en selecteren niet altijd even gemakkelijk.

De keuze voor een digitaal leermiddel is ook geen of-of-verhaal, maar een en-en-verhaal. Het is perfect mogelijk en zelfs aan te bevelen om - met het oog op het efficiënt realiseren van de leerplandoelen - diverse beschikbare leermiddelen te combineren aangevuld met zelfontworpen lesmateriaal. Inherent aan digitale leermiddelen is dat de leraar er flexibel mee kan omgaan.

Mogelijke aandachtspunten bij de zoektocht naar digitaal leermateriaal zijn:

  • de behoefte om te variëren in leermateriaal
  • materiaal dat eenvoudig te gebruiken is
  • weinig drempels om bij het materiaal te geraken:
    • Single Sign On (SSO)
    • betrouwbaarheid en continuïteit
    • in overeenstemming met de GDPR-wetgeving
    • weinig of geen socio-emotionele drempels
    • bruikbaar in thuiscontext
  • de leraar kan de voortgang van de leerling volgen (met ingebouwde analyse van de leerresultaten / dashboard)
  • gevarieerde differentiatiemogelijkheden
  • adaptief leren
  • de leraar kan door het gebruik van dit leermateriaal het leerproces verantwoorden

Stappenplan bij de keuze van een digitaal leermiddel

sla link op in klembord

Kopieer

Een digitaal leermiddel kan een kleine tool zijn zoals Kahoot, maar het kan ook een uitgebreide toepassing zijn met veel facetten en mogelijkheden zoals Office 365, Google Workspace for education of specifieke software voor studierichtingen zoals een boekhoudpakket, CAD/CAM pakketten … In de laatste twee gevallen zal het leermiddel een langere periode meegaan en wordt de keuze mede bepaald door de visie op onderwijs en de leerplandoelstellingen.

Het kiezen van een nieuw digitaal leermiddel voor een langere periode, vraagt om een doordachte projectmatige aanpak. Leermiddelen hebben een groot effect op het onderwijs. Door het keuzeproces goed en bewust in te richten, sluit het aangeschafte leermateriaal beter aan bij de wensen van de leraren en kunnen leerlingen aan de slag met passend materiaal.

In het stappenplan onderscheiden we volgende fasen:

  • voorbereiding
  • oriëntatie
  • keuze
  • invoering
  • evaluatie

Voorbereiding

sla link op in klembord

Kopieer

Een goed digitaal leermiddel kiezen vraagt tijd. Afhankelijk van het soort leermiddel dat men kiest en de impact ervan op het onderwijsleerproces wordt een ICT-werkgroep samengesteld. Dit kan bv. een ICT-beleidscel met o.a. de ICT-coördinator zijn in het geval van een elektronisch leerplatform of een vakgroep, een lerarengroep voor een specifieke tool voor een ontwikkelveld, vak of studierichting.

Deze ICT-werkgroep krijgt de opdracht een selectie te maken uit het veelvoud van digitale leermiddelen rekening houdend met een aantal opgelegde randvoorwaarden. Denk hierbij aan:

  • het budget,
  • de onderwijsvisie waar de leermiddelen bij moeten passen,
  • de leerwinst na gebruik van het leermiddel,
  • de mate waarin een leermiddel aan standaarden moet voldoen,
  • de mate waarin een leermiddel moet aansluiten bij de systemen die de school gebruikt.

Een belangrijke stap in de voorbereidingsfase is analyseren welke leermiddelen de school al in huis heeft en de huidige leermiddelen evalueren. Door de plus- en minpunten vast te stellen in de huidige leermiddelen en input te vragen van collega’s, krijgt de ICT-werkgroep een beter beeld van waar het nieuwe digitale leermiddel aan moet voldoen.

Oriëntatie

sla link op in klembord

Kopieer

In deze fase inventariseert de ICT-werkgroep de leermiddelen op de markt en doet het inspiratie op. Hieruit ontstaat een grote verzameling met leermiddelen waaruit het team kan kiezen. Daarnaast bepaalt de ICT-werkgroep de criteria waaraan een nieuwe leermiddel moet voldoen.

Keuze

sla link op in klembord

Kopieer

Bij het maken van de keuze komt men tot een beperkte lijst met leermiddelen die voldoen aan de eerder gestelde criteria. Door proeflicenties voor digitaal leermateriaal bij leermiddelenleveranciers op te vragen, testaccounts aan te maken en de digitale leermiddelen in de praktijk te testen krijgt de ICT-werkgroep een beter beeld van een leermiddel en weet ze of het aansluit bij de wensen van de school.

Vervolgens komt de ICT-werkgroep tot een onderbouwde keuze voor een nieuw leermiddel. Dit leermiddel voldoet aan de criteria van zowel de school als de leraren zelf. De ICT-werkgroep onderbouwt de keuze en deelt die met collega’s en de schoolleiding.

Implementatie

sla link op in klembord

Kopieer

In deze fase zijn alle leraren betrokken bij de invoering van het leermiddel. Een belangrijke stap in deze fase is analyseren wat het nieuwe leermiddel betekent en of het een meerwaarde is.

Wanneer de verschillen tussen het oude en het nieuwe leermiddel groot zijn, is een gefaseerde invoering een optie. Begin bijvoorbeeld eerst met enkele klassen en pas de planning hierop aan. Besteed ook aandacht aan het leren omgaan met het nieuwe leermiddel door leraren. Zorg eventueel voor een training waarin leraren de mogelijkheden van het leermiddel optimaal leren benutten.

Evaluatie

sla link op in klembord

Kopieer

Tot slot is het belangrijk de tijd te nemen om het keuzeproces te evalueren nadat het nieuwe leermiddel is ingevoerd. Wat ging goed, wat kon beter en wat zou de volgende keer anders of beter kunnen?

In gesprek met leveranciers

sla link op in klembord

Kopieer

Een belangrijk onderdeel van het keuzeproces voor leermiddelen is het gesprek met leveranciers of ontwikkelaars van het leermiddel. Belangrijke tips:

  • Vraag om uitleg en toelichting zodat helder is hoe het leermiddel werkt.
  • Wat zit er wel en wat niet in het leermiddelenpakket? Denk aan handleidingen, toetsen of digitale oefensoftware.
  • Welke vereisten zijn er om met het leermiddel te kunnen werken.
  • Wat zijn de technologische eisen voor de installatie van het leermiddel?
  • Welke didactische keuzes heeft een uitgever gemaakt bij het samenstellen van een methode, leerboek?
  • Hoe komen die keuzes terug in de methode/het leerboek?
  • Wat is de kostprijs van het leermiddel? Is het een aankoopprijs of een huurprijs? Op basis van wat wordt het berekend (leerlingen, users, leraren, installaties)?

Kijkwijzer

sla link op in klembord

Kopieer

Hieronder vind je een mogelijke kijkwijzer voor het selecteren van een digitaal leermiddel dat een impact heeft op het onderwijsleerproces of dat een leerboek  of methode geheel of gedeeltelijk vervangt:

Indien het leermiddel dient om een een leerboek of methode geheel of gedeeltelijk te vervangen dan is de kijkwijzer voor de handboeken secundair onderwijs of voor het kiezen van een methode in het basisonderwijs ook relevant.

Reflectievragen bij de keuze van digitale leermiddelen

sla link op in klembord

Kopieer

  • Worden “alle” mogelijkheden van de al aanwezige digitale leermiddelen gebruikt?
  • Hoe kiest de school digitale (leer)middelen? Houd je hierbij rekening met de schoolvisie op onderwijs?
  • Welke keuzes in verband met digitale leermiddelen werden in het verleden gemaakt?
    • software (met licentie of open source)
    • freeware
    • simulatiepakketten
    • toepassingssoftwar
    • automatisatie
    • databanken
    • afbeeldingen, audio, video …
    • applicaties (apps)
  • Sluiten de aanwezige digitale leermiddelen aan bij de huidige visie op leren en onderwijzen? Zijn er aanpassingen nodig?
  • Welke strategie passen we toe om de zoektocht naar kwalitatieve digitale leermiddelen te faciliteren?
  • Hoe gaat de school om met in de loop van het schooljaar gevonden of ontwikkelde leermiddelen in functie van de kostenbeheersing voor de leerling?
  • Is er uitwisseling en samenwerking mogelijk op het niveau van de scholengemeenschap/scholengroep bij de aankoop van digitale leermiddelen?
  • Wordt een verzameling van digitale (leer)middelen samengesteld die door de leraars kan gebruikt worden? Mogen enkel deze leermiddelen gebruikt worden in de school of mag elke leraar zijn eigen leermiddelen kiezen?
  • Hoe waarborgt de school de toegankelijkheid van digitale leermiddelen en -activiteiten voor alle leerlingen, ook die met extra noden, een moeilijke thuissituatie of ontoereikend internet?
  • Werkt de school met leermiddelen die tegemoet komen aan de vooropgestelde doelen voor digitale geletterdheid?
  • Hoe worden de digitale leermiddelen beheerd?
  • Op welke manier wordt de toegang tot de digitale leermiddelen voor leerlingen en leraren voorzien?
  • Is er iemand om de leraren te ondersteunen in het gebruik van digitale leermiddelen?

Een kritische houding blijft nodig

sla link op in klembord

Kopieer

Digitale leermiddelen bieden heel veel mogelijkheden voor leraren en leerlingen om het onderwijsproces en het leren te versterken. Er zijn echter ook een aantal aandachtspunten waarmee rekening gehouden moet worden:

  • ICT kan leerlingen ook afleiden van het eigenlijke leerproces (moeilijke bediening, teveel aandacht voor het spel, gebrek aan een echt focusdoel …);
  • Bij digitale leermiddelen wordt vaak ingezet op drill and practice en multiple choice;
  • Veelvuldig gebruik maken van digitale leermiddelen kan leiden tot vermindering van het vermogen tot volgehouden aandacht, diep lezen, verminderde capaciteit van het werkgeheugen en tot verminderde empathie,
  • ICT mag andere en effectievere werkvormen niet verdringen.

Digitale leermiddelen gebruiken

sla link op in klembord

Kopieer

Hieronder vind je een overzicht van ofwel sites waar een digitaal leermiddel wordt aangeboden ofwel sites waar meer duiding gegeven wordt over het concreet inzetten van digitale leermiddelen in de klas.

Leermiddelen aangeboden door Katholiek Onderwijs Vlaanderen

sla link op in klembord

Kopieer

Leermiddelen aangeboden door derden

sla link op in klembord

Kopieer

Download reflectievragen

sla link op in klembord

Kopieer

×
Kijkt als...
Niveau
Regio